बाहुनबादबारे धेरै चर्चा परिचर्चा भए। एकले अर्कालाई प्रसंशा गर्ने भन्दा होच्याउने किसिमले धेरै लेख आए छापा र अनलाईन मिडियामा। आखिर किन त कुनै एक जात माथि वा ति जात केन्द्रित आक्षेपहरु लगातार आएका? किन बाहुनको चरित्र र उसको अवस्थितीबारे आक्रोश पोखिएका? संबिधान निर्माणका क्रममा यि बाहुनबादी आरोप र त्यसले राजनितीमा ध्रुबिकृत पार्दै लगेको साम्प्रदायिकता बारे लेख्ने जमर्को गर्दैछु।
आर्य र मङ्गोलियन दुई अलग अनुहार भित्रपनि अनगिन्ती जातजाती, भाषा र आ-आफ्नै केही भिन्न परम्परा रहेतापनी सिङ्गो नेपालको रहनसहन, दैनिकी र संस्कारको आधार भनेको सनातन धर्म नै हो। यसमा बिबाद छैन। बिभिन्न तरिकाबाट आयातित धर्मसंस्कार र ति समुहबाहेक नेपाल राज्यभित्र हरेक नबजात शिशु आफ्नो घर, समाज र राज्यले मान्ने बिभिन्न रितीरिवाज, चाडपर्व र तीनको अनुसरण सँगै हुर्कन्छ। नबजात शिशुको सालनाल काट्ने देखी लिएर उसको नाम राख्ने सम्म, पहिलो कर्म देखी उसको दशकर्म सम्म ब्यक्तीले जानी नजानी घोर नास्तिक नै भएतापनि उसले यि सनातन धर्मका व्यबहारहरु आफ्नो जीवनमा प्रयोग गरिराखेको हुन्छ। जनै लगाउने मात्रै हिन्दू, बिहानबेलुका शंख/घन्टा बजाउने मात्रै सनातनी र योग र साधनामा लिप्त योगीहरु मात्रै धर्मगुरु होईनन्। तर सामाजिक बिभेद र राजनैतिक रुपान्तरणका लागि गरिने दोषारोपण र तिनका क्रमिक बिकासले सनातनी भनेको हिन्दू, हिन्दू भनेको बाहुन र बाहुन भनेका अरु सबैमाथी शासन गर्ने बर्ग बनाईदियो। जसलाई 'बाहुनबाद' भन्ने गरिन्छ आज।
यो बाहुनबाद खासमा जनयुद्धले जन्माएको शब्द हो। दोस्रो विश्वयुद्ध देखी नै नेपालका वीर गोर्खालीहरु ब्रिटिशको सेना बने। नेपाललाई उपनिवेशी हुनबाट जोगाएको बहादुरीको उपमा हो 'गोर्खाली' र ति गोर्खाली सधैं कसै न कसैको युद्धमा प्रयोग भैराखे। ब्रिटिश र ब्रिटिश उपनिवेश रहेको भारतलाई मात्रै होईन, प्रचण्ड & कम्पनीको बन्दुक बोक्नपनि धेरैजसो तिनै प्रयोग भए। तर युद्ध गर्ने स्वभावको गोर्खाली आर्य अनुहारको थिएन, मङोलियन अनुहारका थिए। अर्थात युद्धमा राई लिम्बु गुरुङ मगर तामाङ र छुवाछुतको बिभेद भोगेको जात लगायतहरु प्रयोग भए (म यहाँ कुनै जातलाई तल्लो र माथ्लो भनेर सम्बोधन गर्नु उपयुक्त देख्दिन र केहीले दलाएको यस्ता जातलाई दलिएबापत लामोसमय 'दलित' नै भनिनुपर्छ भन्ने पनि मान्दिन। 'दलित' भन्नु दलाएको स्विकार गर्नु हो, र दलाउने कामलाई राज्यले अपराध मानिसकेको छ)। दोस्रोबिश्वयुद्ध देखी जनयुद्धसम्म पनि यि मङ्गोलियन समुदाय माथि शासन गर्ने आर्यहरु नै हो। 'प्रचण्ड & कम्पनी'ले रोल्पाबाट जनयुद्ध शुरु गर्नुको कारण पनि यही हो। सोझा मगरलाई बन्दुक बोकाउन सजिलो थियो। ज्ञान र बुद्दीले साँचो/झुठो केलाउने र स्वबिबेक प्रयोग गर्ने क्षमता भन्दा पाखुरामा धेरै बल हुन्छ यिनिहरुसँग। यो मेरो आरोप होईन, समयक्रममा देखिएका सत्य हुन। आजसम्म पनि भारतिय र ब्रिटिश सेनामा भर्ती खुल्दा नेपालबाट खस-बाहुन छनौट हुँदैनन, तिनिहरुलाई मङ्गोलियन अनुहार नै चाहिन्छ। किनभने बुद्धी उनिहरु आँफैसँग छ, बल र युद्ध गर्ने सामर्थ्य यि मङोलियनसँग।
बल र बुद्धीको कुरा गर्दा यि दुबै अनुहारका रहनसहन र लवाईखवाई र पारिवारीक बातावरण केलाउनु पर्छ। पाए खरीपाटी नपाए धुलीमाटी वा भित्ता मै अङ्गारले कोरेरपनि स्कुलै नदेखी कखरा सिक्ने जात हो खस-बाहुन। घरमा गीता देखी बेद र संस्कृतका ठेली पूजा गर्ने बाहुनको बच्चोले हरेक बिहान र बेलुका गायत्रीमन्त्र र आरतीमन्त्र सुन्छ। धेरैलाई त ति पूजापाठ गर्ने काम भागै लागेको हुन्छ। गाउँभरी पुरेत्याँई गर्ने बाहेकका पनि हरेक खसबाहुनले घरमा बिहान बेलुका सनातनी आराधना गरेकै हुन्छ। घरका यस्ता बाताबरणले बाहुनको बच्चोलाई पढ्न, सिक्न र लेख्न अरुलाई भन्दा छिटो सिकाईदियो। यसमा सहज सिकाईको कारण भने उसको बाउ बाजेको बैदिक परम्परा र त्यसले शिक्षामा पारेको प्रभाव हो। धेरैले यही फरकलाई आर्थिक अवस्था र प्रशासनिक निकायबाट हुने गरेको दमन भनेर रोईलो गाउने र राजनिती गर्ने भाँडो बनाए। जुन बिल्कुल गलत हो। आर्थिक अवस्थाको कुरो गर्ने हो भने बाहुनले पुरेत्याँई गरेर पाउने दान र सिदा बापतको धान/चामल र एउटा कामीले खुकुरीमा पाईन हालेर वा दमाईले लुगा सिलाएर पाउने ज्याला र खलोभाग उस्तै उस्तै हुन। मेरा गाउँमा पुरेत्याँई गर्ने बाशुदेब आचार्य, फलाम पिट्ने ठुले कामी र भैरे दमाई तिनैजनाको ज्याला फरक छैन, आम्दानी फरक छैन र यि तिनैका सम्पत्तीमा पनि ठुलो अन्तर छैन। फरक कहाँ छ भने श्राद्धमा पुगेको पुरेतले दही/दुध भेट्छ, फलाम पिट्ने कामीले त्यो बाहुनको घरको आँगनमा पानी भेट्छ र त्यही कामीको घरमा बाली उठाउन गएको दमाईले उसैगरी आँगनको डिलमा भए तीनपाने नभए शुद्ध पानी भेट्छ। मैले यि तिनै फरक जातमा एकै किसिम बिभेद देखेको छु। त्यसैले बाहुनबाद कुनै एउटा जाततर्फ ईंगित हुनु गलत छ। प्रशासनिक क्षेत्र प्रवेशको अवसर र त्यहाँबाट हुने दमन यिनै कारणले ति सबैको समान शिक्षामा पहुँच पुग्न नसक्नु नै हो। र यस्तै बिल्कुल फरक रहनसहन र पारिवारीक बाताबरणमा हुर्कियो अन्य समुह। जो खानपान र जातबिशेष कर्ममा तल्लिन भयो र तिनका सन्तान तिनै कर्म र दैनिकीमा रल्लिए। बाहुनको छोरो गायत्रीमन्त्र गाउँदै धुलिमाटीमा नाम लेख्न सिक्दा जनजाती र समाजले अछुत व्यबहार गरेको जातका बच्चाहरु शिक्षाबाट बिमुख भए। बाउ/बाजेदेखी क्रमश नातीसम्म अनपढ भए। शिक्षा त हरेक थिचोमिचो र अन्यायको हतियार हो। ब्यापारमा पनि त लगानी गरे न प्रतिफल पाउने हो। शिक्षा पनि ब्यक्तित्वको लगानी हो। लगानी गर्नेहरु दिन दुगुणा अघी बढे, गर्न नसक्नेहरु लगातार पीडित बनाईए, अछुत बनाईए र शिक्षित बर्ग प्रशासक बन्यो भने अनपढ बर्ग हरेक युद्धमा तिनका सेना बन्दै गए। आफ्नै काँधमा चढाएर फेरी तिनै बर्गलाई आफ्नो प्रशासक छानिरह्यो।
ब्यक्ती ब्यक्ती बिच बिभेद हुनुहुन्न। चाहे ति जातको आधारमा होस् वा लिंग, स्थान र अन्य पहिचानका आधारले। समान शिक्षामा सबैको पहुँच र बिभेदलाई अपराध स्विकार गरिसकेको राज्यलाई अब शिक्षामा पहुँच नपुगे वा बिभेदको उपचार नपाए दबाद दिने हामी सबैको मुख्य काम हो। अब यो जात र त्यो जात भनेर एकअर्काको खेदो खन्नु र जरो उखल्नुको अर्थ छैन। यसले साम्प्रदायिकता र आपसी सदभावमात्रै खलल पार्छ।
तर अफसोच सत्ता-सपनाले युद्धमा होमिएको अहिलेको कथित लोकतन्त्रको एक राजनैतिक घटकले ति युद्धमा जनजाती र समाजले अछुत व्यबहार गरेको बर्गलाई बन्दुक बोकाएबापत दिएको अप्राप्य लोभको सोधभर्ना गर्न नसकेर देश पुन: अस्थिर र अराजक राजनितीको भुमरीमा घुम्दैछ। अघिल्लो संबिधानसभा मार्फत पुरा गर्न नसकेको त्यही जातिय राज्यको अभिष्टलाई दोस्रो संबिधानसभाको चुनावमा जनताले अस्विकार मात्रै गरेनन् बरु पाँचैबर्षमा पुरानो राज्यसत्ता सहितको सनातनी अखन्ड अधिराज्य स्थापित हुनुपर्ने अपेक्षा राखे।
एकातर्फ जनयुद्धले रोपेको जातिय काउसो पाक्यो भने अर्कोतिर पहाड केन्द्रित माओवादीको राजनिती मधेश छिर्ने क्रममा गौर आतंक मच्चियो र सबैका बिल्कुल बिपरित तर आक्रोशित मागहरु सम्बोधन गर्दै जाने क्रममा १२ बुंदे कठपुतलीको समुह आँफैंले खनेको खाल्डोमा फस्यो। भारतले संबिधानसभा देखी संघियतासम्म प्रयोग गरेको बिभिन्न शक्तीहरु उतिबेलैदेखी 'जनता जनार्दन' भन्ने नबुझेर शिथिल हुँदै गए। जनअपेक्षा बिपरित स्पष्ट जनमत नखोजी लहड र आक्रोशले गरिएको परिवर्तन लामो समय टिक्ने संकेत छैन। स्पष्ट बिषयमा स्पष्ट जनमत नगरी भलै हिन्दू अधिराज्य नराखी संघिय संबिधान जारी त होला तर त्यो जनताले धुमधाम दिपावली गरेर स्विकार गर्दैन बरु चोक चोकमा जलाउँछ। ईती।।
